Hoe steun je een vriend(in) in rouw?

Praten over de volgende vakantie, relatie-issues, huisdieren, rare Tinder dates en andere dagdagelijkse dingen zoals werk gaan ons vrij makkelijk af. Maar goed.. het leven bestaat nou eenmaal niet alleen uit rozengeur en maneschijn. Vroeg of laat klopt onvermijdelijk de dood een keer aan de deur. Op school leren we ingewikkelde rekensommen maar is praten over de dood niet echt een hot topic. Niet zo gek dus dat veel mensen een beetje in de knel raken als het gaat om dealen met rouw en verlies.

Iemand bijstaan in verlies. Hoe doe je dat nou eigenlijk? Ondanks dat ik zelf veel lees en kijk over dit onderwerp, vind ik praten over een verlies ook ingewikkeld en helaas vaak een beetje ongemakkelijk. Zelfs in goede vriendschappen, zoals met Sanne uit de eerste podcastaflevering, lukt het het mij soms niet om mijn gedachten om te zetten in woorden. Frustrerend voor mij en voor de ander.

Ik hoop dat deze tips jou een beetje op weg helpen om een vriend(in), familielid of collega in rouw bij te staan. Probeer hierin dichtbij jezelf te blijven en voelt het suf om ‘gecondoleerd’ te zeggen dan hoeft dit ook helemaal niet. Je kunt je medeleven en steun ook anders verwoorden. 

1. Zeg iéts

Het klinkt zo simpel maar vaak blijven we zo hangen in de perfecte woorden zoeken, dat we er uiteindelijk voor kiezen om niets te zeggen. Vooral wanneer het een verlies van iemand betreft die niet direct heel dichtbij staat, zoals een collega of een buurman. Zelf maakte ik een keer mee dat ik na het verlies van mijn opa voor het eerst op kantoor kwam en in meeting niemand ernaar vroeg. Dat vond ik zo raar. 

Het is helemaal niet vreemd om aan te geven dat je de woorden niet kunt vinden. Zoals ik al eerder zei: blijf hierin ook dichtbij jezelf. Aangeven dat je niet weet wat je moet zeggen maar het heel erg vind voor de ander, is ook oké. Realiseer je dat echt (bijna) iedereen dit ongemak voelt. 

Zelfs al heb je een paar weken of zelfs maanden eroverheen laten gaan: het is nooit te laat om er toch nog over te beginnen. Dit kan ook door een herinnering te delen of hiernaar te vragen. Sanne verloor haar vader toen zij 23 was aan kanker. Na een ziektebed van negen maanden, overleed hij. In de podcast zegt zij hierover:

‘Vaak beginnen mensen over de periode dat mijn vader ziek werd en overleed maar hij is 62 jaar een gezonde man geweest. Ik vind het juist fijn om over mijn herinneringen aan hem te praten.’ 

Sanne – Aflevering 1 Dealen met de Dood

Iets zeggen is in ieder geval beter dan niets. Alleen kun je hierin beter wegblijven van clichés en is het al helemaal niet handig om dingen voor de ander in te vullen. Hier later meer over.. 

2. Doe iéts

Wil je iets voor de ander doen? Dan is het vaak beter om dit gewoon te doen in plaats van te vragen ‘wat kan ik voor je doen?’ of ‘laat me weten als ik iets voor je kan doen.’ Breng bijvoorbeeld een tas met boodschappen of een maaltijd langs en hang het desnoods in een tasje aan de deur. In rouw is iemand echt niet bezig met iedereen laten weten waar hij of zij behoefte aan heeft. Dus wil je helpen, bied dan praktische hulp aan. Zoals met de afwikkeling van bijvoorbeeld bankzaken of het leeghalen en opruimen van het huis. En als je zegt dat je er bent, wees er dan ook echt. 

3. Vermijd clichés en vul niets voor de ander in

Hoor je een oordelend stemmetje opkomen? Druk hem snel de kop in. Jij kunt namelijk nooit voor de ander bepalen hoe het voelt. Het kan heel pijnlijk zijn om niet erkend te worden in rouw. Een aantal tenenkrommende uitspraken zijn bijvoorbeeld:

• Hij is nu op een betere plek (Pas hiermee op want misschien gelooft iemand hier niet in)
• Gelukkig is zijn lijden nu voorbij of Gelukkig was het een kort ziektebed en heeft hij niet lang geleden 
• Het helpt om … (komt met goedbedoeld advies om verdriet weg te nemen, zoals ‘te gaan sporten’, ‘even een frisse neus te halen’, etc.)
• Nou het is toch wel goed zo, hij was wel op leeftijd hè (waarmee je de aanname doet dat het verdriet minder zou zijn bij het verlies van iemand in de 80 of 90) 
• Het is nu toch al ‘x’ jaar geleden. Laat het achter je. (rouw kent geen einddatum.)
• Het komt wel weer goed.
• Dan koop je toch weer een nieuwe hond / kat / paard? (Laten we ook rouw om huisdieren niet vergeten.) 
• Toen mijn ‘komt met eigen verhaal’, ging het zus en zo. (En neemt hiermee het gesprek over.)

Ook al is het allemaal goed bedoeld, probeer echt weg te blijven van zinnen die meer kwaad dan goed doen. Daarnaast kun je beter vragen stellen zodat de ander zijn verhaal kan doen. Uiteindelijk komt het vooral neer op er gewoon zijn. Goed luisteren. De stiltes niet opvullen. Vragen stellen. En zo komen we bij het vierde punt.

4. De kunst van goed luisteren

Het lijkt heel simpel maar echt goed luisteren is iets dat we toch een beetje verleerd lijken. Ik merk het soms in nabijheid van vrienden dat de ene na de ander het gesprek naar zich toetrekt door niet door te vragen maar vooral over zichzelf te beginnen. Wanneer je zelf een verlies hebt meegemaakt is het begrijpelijk dat je hier ook over wilt vertellen. Alleen wacht hier liever even mee. Trek een gesprek niet na een paar zinnen naar je toe maar blijf luisteren. Laat de stiltes, stil zijn. 

Ook zijn we geneigd om de ander te willen troosten door de tranen snel weg te deppen. Laat de tranen rijkelijk vloeien. Misschien voel je dan weer even het ongemak opkomen, zoals Sanne en ik ook bespreken in de podcast, maar dan is dat maar even zo. Blijf in het verdriet, probeer het niet gelijk ‘goed te maken’ met adviezen zoals genoemd in punt drie.

5. Blijf inchecken

Laatst kon ik mezelf wel voor m’n kop slaan omdat ik de sterfdag van de vader van een goede vriendin helemaal vergeten was. Want ook al gaat het leven voor iedereen door, de ander vergeet nooit helemaal het verlies. Door te blijven inchecken, ‘herinner’ je de ander niet plotseling aan het verlies. Dat is er altijd. ‘Zelfs als ik op de bar sta te dansen’. Zoals Sanne ook zegt.

Laatst zag ik een aflevering van Doodgewoon (2017) over Surinaamse uitvaarten. Daar werd mooi gezegd: ‘Onze lieve zoon, broer, is er niet meer. Maar hij is pas gestorven, wanneer we hem niet meer gedenken. Blijf aan alle goede dingen van hem denken en hij zal voor altijd in onze harten voortleven.’ 

Wanneer de omgeving nooit meer vraagt naar het verlies, kan dit erg eenzaam voelen. Dus blijf op bijzondere (feest)dagen inchecken bij je vriend(in). Doe dit door herinneringen op te halen en vragen te stellen. Het hoeft echt niet altijd over de dood en het verlies te gaan. Zo kun je bij een verhuizing bijvoorbeeld vragen of de vader of moeder van je vriend(in) ook zo handig was in huis of vraag eens naar het favoriete gerecht. Er zijn veel manieren om iemand levend in onze herinnering te houden.

6. Verdiep je in rouw 

Als je zelf niet een soortgelijk verlies hebt meegemaakt, heb je geen idee hoe het voelt en wat het is. Dat maakt het nog moeilijker om de juiste woorden te vinden. En wat ik al eerder zei: rouwen is voor iedereen anders. Gelukkig zijn er boeken die je helpen om een vriend(in) in rouw bij te staan. Mijn drie beste tips zijn:

• Helpen bij verlies en verdriet – Manu Keirse
• Van harte gecondoleerd – Ameline Ansu 
• Je bent jong en je rouwt wat – Lisanne van Sadelhoff

Ook vind je online genoeg informatie over rouw. En kun je podcasts luisteren. Zoals Dealen met de Dood. 

Heb je andere tips? Of op- of aanmerkingen? Laat het me weten.